موقعیت جغرافیائى:
شهرستان نهاوند از شمال به شهرستان تویسرکان، از شمال باخترى به شهرستان کنگاور، از استان کرمانشاه (از خاور به بخش سامن) از شهرستان ملایر (از جنوب به شهرستان سلسله و دلفان )، از استان لرستان( و از باختر به شهرستان کرمانشاه محدود مى‌شود. این شهرستان از 2 بخش مرکزى و خزل تشکیل شده است. رود گاماسیاب مهم ترین رودخانه شهرستان نهاوند است که پس از عبور از دشت نهاوند با نام سیمره وارد استان لرستان مى شود و سپس با نام کرخه به خوزستان سرازیر شده و در نهایت به باتلاق هور العظیم در خاک عراق مى ریزد. مردم منطقه به فارسى با گویش لرى پ(لکى) سخن مى گویند و مسلمان و شیعه مذهبند.
آب وهوای نهاوند:
آب و هوای شهرستان نهاوند نسبتا سرد و نیمه خشک است. بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها 35 درجه بالای صفر و کم ترین آن در زمستان ها 26 درجه زیر صفر است. میزان باران سالیانه نهاوند به طور متوسط 350 میلی متر برآورد شده است.
پیشینه ى تاریخى شهر:
نظریه‌هاى مختلفى از پیشینه‌ى تاریخى این منطقه باستانى باقى مانده است. برخى از مورخین نهاوند را مـحـل پـهلـو گرفتن کشتى نوح مى‌دانند. به استناد تحقیقات باستان‌شناسان در تپه گیان )روستایى در 18 کیلومترى جنوب باخترى نهاوند( در حدود 37 قرن قبل از میلاد مسیح قومى در این منطقه زندگى مى‌کرد که تمدنى شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایى و آسیایى از بین رفت. در مورد کلمه ى نهاوند از گذشته تا به امروز اختلاف نظر هایى وجود داشته است. واژه ى نهاوند در زمان هاى مختلف و از زبان هاى متفاوت، به صورت هاى مختلفى تلفظ شده است که از جمله‌ى آنها مى توان به: نوح اوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.
از طرف دیگر نهاوند در گذشته نام هاى دیگرى داشـتــه اســت بـه قـول بـطلـمـیـوس نـیـفوانداى خـوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شده است.به گـفـته ى ملک الشعراى بـهـار در عـصـر سلـوکیه نهاوند استان بزرگى بوده کـه بـه لـحـاظ سـکونت داشتن ملکه ى لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شده است.
مکان هاى دیدنى و تاریخى:
شـهـرسـتان نهاوند از مکان‌هاى دیدنى و تاریخى مـتـعددى برخورداراست. سرآب گاما سیاب، سرآب ملوسان، سرآب فارسبان ،سرآب کنگاور، کهنه جنگل وسـرآب‌گـیان،خرابه‌هاى قلعه سرسام گبرى،کتیبه و ستون‌هاى معبدلااودیسه، تپه باستانى گیان، حمام حاج آقا تراب، مسجد جامع نهاوند،مقبره شیخ‌ابوالعباس نهاوندى، مقبره نعمان‌ابن مقرن، شاه‌زاده محمد و على، تالاب وسج، تالاب )آب‌بند( رودبارى و بوستان جنگلى ابوذر از جمله مکان‌هاى دیدنى و تاریخى این شهرستان به شمار مى‌آیند. از جمله مناطق سر سبز نهاوند مى توان به سراب سر سبز گیان اشاره کرد که داراى آب و هوایى مناسب و پوشیده از درختانى چون بلوط ،زالزالک،چنار،زبان گنجشک، گردو، مو وحشى،کیکم،ارژن و بادام کوهى است که وسعت آن به 1300 هکتار مى رسد.
سرآب فارسیان و سراب گیان نهاوند:
این سرآب ها از دامنه های کوه های زاگرس در جنوب نهاوند می جوشند و از گردش‌گاه های مهم استان همدان محسوب می شوند. در حواشی این دو سرآب ها درختان کهن سال با بیش از 500 سال عمر (یادگاری از جنگل های زاگرس) هنوز هم بر جای مانده‌اند. این دو سرچشمه شگفت آور از گردش گاه های مردم منطقه به شمار می روند.
تالاب کردخورد نهاوند:
تالاب کرد خورد «آق گل» در جوار روستای کرد خورد و در جنوب دشت نهاوند قرار گرفته است. این تالاب که در حوزه آبریز رودخانه قره چای واقع شده، 5 کیلومتر طول، 5/3 کیلومتر عرض و 5/0 متر عمق متوسط دارد. ژرفای عمیق ترین نقطه تالاب در فصل پر آبی 80 سانتی متر است. طبق گزارش های زمین شناسی منطقه، این تالاب که موجب پیدایش و استقرار روستاهای پیرامون خود شده است، قدمتی بالغ بر 40 هزار سال دارد. پوشش گیاهی دل انگیز و هم جواری آن با کوه، منظره زیبایی را به ویژه در اواخر زمستان و اوایل بهار ایجاد می کند. این زمان فصل مهاجرت پرندگانی است که از نقاط دوردست و بسیار سرد روسیه، قفقاز و کشورهای اسکاندیناوی به لحاظ وجود مواد غذایی مناسب، به این تالاب مهاجرت می کنند. عمده‌ترین این پرندگان عبارتند از: انواع اردک، غاز، فلامینگو، مرغ باران، حواصیل، آب چیلک، کاکایی و غیره. طبق عمر این تالاب بیش از 40 هزار سال برآورد شده است.
سرآب گاماسیاب نهاوند:
این سرآب اولین منبع آبی رودخانه گاماسیاب است. این آب از دامنه زاگرس در شمال خاوری نهاوند سرازیر می شود و از نظر ظهور و شدت جریان شگفت آور است. محوطه پیرامونی مظهر آن امکانات مطلوبی برای ایجاد تاسیسات گردشی - تفریحی دارد.
مسجدجامع نهاوند:
این مسجد بر روی دامنه تپه‌ای مشرف بر شهر نهاوند، در سمت شمال میدان قیصریه واقع شده است. ارتفاع آن از کف شبستان نسبت به کف خیابان مجاور در حدود 5/5 متر است و برای دسترسی به آن باید حدود 25 پله را از کف میدان قیصریه پیمود تا به حیاط مسجد رسید. بنا، طرحی مستطیل شکل دارد به طور تقریبی 17 متر، و عرض 12 متر و از سه فرش انداز تشکیل شده است. چهار ستون قطور، طاق و گنبد سقف مسجد را تحمل می‌کنند. ضخامت دیوارهای خاوری و باختری شبستان بیش از دیوارهای شمالی و جنوبی آن است. فرش انداز وسط از فرش انداز طرفین عریض‌تر است و با سه گنبد هم ارتفاع پوشیده شده است.
حمام حاج آقا تراب نهاوند:
این بنا در یکی از کوچه های خیابان منشعب از میدان قیصریه قرار گرفته و از آثار دوره قاجاریه است. ورودی حمام پایین‌تر از سطح کوچه قرار گرفته و دارای سنگ نوشته‌ای حاکی از ساخت بنا در دوره قاجاریه است.بنای مستطیل شکل حمام با دیواری به دو قسمت سردخانه و گرم‌خانه تقسیم شده است. سردخانه یا رخت کن حمام در میانه دارای چهار ستون سنگی است که بر فراز ستون‌ها و طاق‌های جانبی، پوشش گنبدی بنا قرار گرفته است. در میانه رخت کن، حوض زیبایی ساخته شده و در اطراف صفه‌ها، درگاه‌ها و نشیمن گاه‌ها قرار دارد. بر دیواره یک سمت فضا، صحنه‌ای از شاهنامه نقاشی شده است و سطح داخلی گنبد دارای گچ‌بری معمولی و نسبتاً جدید است. گرم خانه حمام نیز مشتمل بر فضای میانی با چهار ستون و پوشش گبندی و چهار فضای ساده کناری است. این بنا به شماره 1492 به ثبت تاریخی رسیده است.
تپه کیان نهاوند:
این تپه در جنوب شهر نهاوند واقع شده و قدمت تاریخی آن ازهزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد است. تپه گیان در سال‌های 1310 و 1311 به وسیله دکتر «جرج کنتنو» و پرفسور «رمان گریشمن» حفاری شد و نتیجه مطالعات آنها در سال 1314 در کتابی به نام «کاوش در تپه گیان نهاوند» به زبان فرانسه در پاریس منتشر شد. در نتیجه این حفاری‌ها ثابت شد که تکامل سبک و اسلوب‌های مختلف معماری شوش در نقاطی ازایران که کم تر تحت نفوذ سومر، یعنی بین‌النهرین بوده رواج داشته است.
مقبره بابا پیر (نعمان بن مقرن) نهاوند:
این مقبره در هشت کیلومتری جنوب باختری شهرستان نهاوند، در دهستان روی صخره‌های کوهستانی قرار گرفته است. مشرف بر دشت وسیعس است که به دره فاوه (تپه گیان) منتهی می‌شود. در مورد شخص مدفون اظهار نظرهای مختلفی وجود دارد. گروهی عقیده دارند که نعمان بن مقرن یکی از سرداران اسلام در زمان حضرت علی (ع) بود و عده‌ای هم بر این عقیده‌اند کهم قبره به یکی از سرداران عرب که در جنگ نهاوند کشته شده تعلق دارد.
مقبره در شیخ (ابوالعباس نهاوندی):
این مقبره در محله‌ای قدیمی به همین نام در شهرستان نهاوند قرار دارد. ابوالعباس نهاوندی از عرفای سده چهارم هجری و معاصر عضدالدوله دیلمی بود.در خصوص سال وفات او اطلاعات مستندی در دست نیست، ولی آن چه مسلم این که وفاتش مقارن با اواخر قرن چهارم هجری است. ساختمان مقبره از جبهه بیرونی دارای پلان چهار ضلعی به ابعاد 6 * 5/6 متر با ارتفاع 5/3 متر است که درب ورودی آن با بلندای 190 سانتی‌متر در داخل کوچه‌ای به عرض 140 سانتی‌متر قرار دارد. این مقبره در گذشته محل زیارت بود، ولی امروزه به علت مخروبه بودن، چندان مورد توجه مردم قرار نمی‌گیرد. سنگ قبرهای موجود حاکی از آن است که ساختمان کنونی مقبره در دوره قاجاریه ساخته شده است.